- Kỹ thuật chế tác: Cứ đến dịp nông nhàn hoặc ngày tết đồng bào Thái lại chuẩn bị quả cù, quả còn, quả Mák lẹ để chơi vui. Còn do chị em phụ nữ chế tác ghép các vải màu, quả cù do đàn ông chế tác Mák lẹk được lấy ở trong rừng khi hạt Mák lẹ già vào mùa đông.
- Dân tộc Thái vốn có văn hóa truyền thống tổ chức các trò chơi tập trung vào những tháng tết, nông nhàn. Các trò chơi như Tó mak lẹ, ném còn, chơi cù... Cùng đi với các trò chơi này còn có hội đánh trống chiêng, múa xòe, uống rượu...
- Mỗi một trò chơi có một luật chơi riêng và cũng chọn những đối tượng khác nhau.
- Trò chơi To mák lẹ dành cho mọi đối tượng.
- Trò chơi ném còn dành cho nam nữ thanh niên chưa có vợ chưa chồng là chính nữ là người làm ra quả còn.
- Trò chơi quay cù chủ yếu dành cho các thanh thiếu niên nam.
- Việc chế tác các đồ để chơi cũng tùy từng đối tượng biết làm chẳng hạn:
Nữ thanh niên thì chuẩn bị đến tết đã để giành nhiều vải vụn đa sắc màu, rồi dùng hạt bông để nhồi vào quả còn để chế tác ra những quả còn hình vuông có dây dài, tua rua được cắt tỉa rất đẹp gọi là "Cangk conk" giống như hình ngôi sao hôm, sao mai (hình con rồng).
Còn quả cù thì do các thanh thiếu niên nam khéo tay tự chế tác, đẽo gọt bằng gỗ cây ổi (co uổi) Cok pươi hay gỗ lát. Sau đó dùng dây vải hay dây po để làm dây cuộn khi quay.
- Riêng quả Mák lẹk thì vào mùa đông gần đến tết là mùa đi phát nương, phát rừng (laok hay) thì cũng là mùa quả Mák lẹ già hạt chắc cứng như hạt đỗ khổng lồ. Vỏ quả Mák lẹ thuộc loại vỏ gỗ cứng. Có từng ngăn như quả đỗ ván. Người ta đem về chặt lấy hạt, chọn hạt có hình tròn đều để làm đồ chơi quả Mák lẹ có thể để được lâu, người ta cất để trong hòm, khi đến mùa hội hè lại đem ra chơi. Trò chơi "To Mák lẹ" là trò chơi rôm rả nhất. Được phân thành hai đội. Đội được chơi gọi là Tó lẹk, đội không được chơi trước gọi là đội "Bok mák lẹk". Nếu đội chơi không tự cứu được nhau trong quá trình chơi sẽ xuống bok mák lẹ cho đội bạn bắn.
- Chơi có 4 bước đội chơi sẽ đi từng bước từ bước 1 - bước 4.
-
Bước 1: "Tó kháu"
-
Bước 2: "Bắn lai kháu" ngồi đặt quả ở đầu gối
-
Bước 3: Cho vào mu bàn chân gần các ngón chân để bắn "Tựpk phák"
-
Bước 4: "Bán lai đin" đặt quả ở dưới đất dùng lực ngón tay cái bắn.... Đối tượng chơi không phân biệt trai gái.
- Riêng quả còn có mang ý nghĩa tâm linh rất sâu sắc bởi người Thái khi người chết lên đến Mường trời thì đi qua "Khuông báo sao" tức là nơi trai gái chơi hội hè, ném còn. Do vậy nếu những ai chết trẻ, chưa có một lần nào xây dựng gia đình thì ngoài các đồ lễ tang khác cần có người ta sẽ làm thêm cho quả còn và người sống cứ ném qua ném lại vài lần trên nóc quan tài. Ý là cho hồn người chết cũng mang theo những quả còn mới lên Mường trời để được đến góp vui chơi trên "Khuông báo sao" ở Mường trời. Vì vậy khi còn sống trò chơi này cũng thường dành cho đối tượng trẻ.
- Có ảnh hưởng của 1 số dân tộc cùng nhóm ngôn ngữ và vùng lân cận.
|
